အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလ တရားမျှတမှုလုပ်ငန်းစဉ်တွေ လုပ်တဲ့အခါ ရေသောက်မြစ်ကို ထိနိုင်ဖို့ လိုတယ်။ မတရားမှုတွေရဲ့ အရင်းခံအကြောင်းတရား၊ မထိရောက်မှုတွေရဲ့ အရင်းခံအကြောင်း တရား အဲဒါတွေကို ဖော်ထုတ်ပြီး ဖြေရှင်းဖို့က အချိန်အားဖြင့် ကန့်သတ်ဘောင်တစ်ခုထဲမှာ အကောင်အထည်ဖော်ရတဲ့ အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလတရားမျှတမှုဘောင်က ပြေစေပျောက်စေ တော့ ဖြေရှင်းနိုင်မှာ မဟုတ်ပေမယ့် အရင်းခံအကြောင်းတရားတွေကို ဖြေရှင်းရမယ်ဆိုတဲ့ အသိအမှတ်ပြုမှု၊ ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှု နဲ့ နိုင်ငံရေးသဘောတူညီချက်၊ ဥပဒေပြဌာန်းချက်တွေကို ထိထိမိမိ လုပ်ဆောင်နိုင်ဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။ မတရားမှုတွေအကြောင်းပြောတဲ့အခါ တရားရုံး ဘောင်ထဲကနေ ဖြေရှင်းတာ၊ အမှန်တရားကော်မရှင်တွေရဲ့ ဘောင်ထဲကနေဖြေရှင်းတာ တွေအပြင် မတရားမှုလုပ်ခွင့်ရနေစေတဲ့ ဥပဒေပေးထားချက်များ၊ ချယ်လှယ်ခွင့်ရနေတဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းများ၊ အစိုးရဗျူရိုကရေစီထဲက အကာအကွယ်ရနေတဲ့ ဝန်ထမ်းအစုအဖွဲ့များ နဲ့ ဗဟိုစုအား လျှော့ချလိုက် ဖို့ကလည်း အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလတရားမျှတမှု လုပ်ငန်းစဉ် တွေထဲက တစ်ခုဖြစ်တဲ့ အင်စတီကျူးရှင်းများ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်းရဲ့ ပင်မ အစိတ်အပိုင်းများ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ကျနော်ဆွေးနွေးချင်တဲ့ ဒုတိယအချက်က ဗဟိုခွာအားကို အားပေးဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒေသန္တရ ဒီမိုကရေစီနဲ့ ဒေသန္တရအုပ်ချုပ်ရေးကို အားကောင်းအောင် မွေးမြူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။  

အဲဒီအကြောင်းအရာတွေထဲကနေ ဆက်စပ်ပြီး အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလ တရားမျှတမှု လုပ်ငန်းတွေထဲက အင်စတီကျူးရှင်းများ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးကိစ္စကို ဆွေးနွေးတင်ပြမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ တရားရုံးအခန်းထဲက ကိစ္စရပ်တွေကို ခဏ ချန်ထားပြီး တရားရုံးပြင်ပမှာ မဖြစ်မနေ လုပ်ရမယ့်၊ လုပ်လို့ရနိုင်တဲ့ ကိစ္စရပ်တွေကို ဦးတည်ဆွေးနွေးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဆောင်းပါးရဲ့ အစိတ်အပိုင်း (၁) မှာ ပထမဦးဆုံး ဆွေးနွေးချင်တာ အစိုးရဗျူရိုကရေစီယန္တရားကို ဒေသိယပြုဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ တစ်ခုခုဆိုရင် ဗဟို Executive Branch နဲ့ အနီးဝန်းကျင်က မီးစိမ်းပြမှာ သို့မဟုတ် မီးဝါ၊ မီးနီ မပြမှာကိုပဲ ထိုင်စောင့်၊ စိုးရိမ်နေရတဲ့ ဗျူရိုကရေစီဝန်ထုပ်ဝန်ပိုးကြီးကို ပြင်ဆင်ဖို့ လိုပါတယ်။ ဒါက စစ်အာဏာရှင်စနစ် သို့မဟုတ် ဗဟိုဦးစီးစနစ်ကနေ ဖက်ဒရယ်စနစ်ဆီကို အသွင်ကူးပြောင်းရေးလုပ် တဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ထဲမှာ အသက်သွေးကြောဖြစ်တယ်။ အဲဒီလို လုပ်နိုင်ဖို့ဆိုတာကလည်း အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလ တရားမျှတမှုလုပ်ငန်းတွေရဲ့ လိုရင်းချက် တစ်ခုလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ မဟုတ်ဘူးဆိုရင် အင်စတီကျူးရှင်းများ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးဆိုတာက တစ်ထောင့်တစ်ညပုံပြင် တွေမှာသာ အဆုံးသတ်ရမှာ ဖြစ်တယ်။ ကျနော်တို့ ဘယ်ကိုမှ ရောက်မှာ မဟုတ်။ မြင်သာအောင် ဥပမာတစ်ခု ထုတ်နှုတ်တင်ပြပါ့မယ်။ ဝန်ထမ်းခန့်ထားရေး ဖြစ်ပါတယ်။

အသွင်ကူးပြောင်းရေးကာလတရားမျှတမှုမှာ ဝန်ထမ်းခန့်ထားရေးနဲ့ပတ်သတ်လို့ နောက်ကြောင်း ရာဇဝင်စစ်ဆေးခြင်း (vetting) လုပ်ရပါတယ်။ ဗဟိုဦးစီးစနစ်ကနေ အသွင်ပြောင်းဖို့ တော်လှန်ရေး တစ်ရပ်ကို ဆင်နွှဲပြီးခါမှ vetting ကို ဗဟိုကပဲ စစ်ခွင့်၊ အတည်ပြုခွင့်ရမယ့် ပြဌာန်းချက်မျိုးကို ကျနော်တို့ အစကတည်းက မလုပ်မိဖို့ လိုပါတယ်။ ကျိုးကြောင်းဆီလျှော်မှု မရှိပါဘူး။ တချိန်တည်းမှာပဲ ဒေသန္တရအစိုးရအနေနဲ့ သူ့ဒေသနဲ့သူ ဝန်ထမ်းရွေးချယ်ပိုင်ခွင့်၊ ခန့်ထားပိုင်ခွင့် နဲ့ ထုတ်ပယ်ပိုင်ခွင့်တွေကို ရရှိနေဖို့ လိုပါတယ်။ သို့သော် ဘယ်လိုပြစ်မှုမျိုး ကျူးလွန်သူဆိုရင်တော့ ဘယ်ပြည်နယ်ကမှ vetting ပေးအောင်ခွင့် မရှိဆိုတာမျိုး ဘုံသတ်မှတ်ချက် တစ်ခု လိုနေသေးတာလည်း ငြင်းလို့မရပါဘူး။ ဒါက ဖက်ဒရယ် နဲ့ ပြည်နယ်တွေကြားက ညှိနှိုင်း ဆောင်ရွက်ရမယ့် ကိန်းရှင်တစ်ခုအဖြစ် နားလည်နိုင်ပါတယ်။

ဒီနေရာမှာ အပေါ်မှာ ပြောခဲ့တဲ့ ဒေသန္တရအစိုးရဆိုတာ ပြည်နယ်အစိုးရတစ်ခုတည်းကို ရည်ညွှန်းတာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာ သတင်းစကားပါးချင်ပါတယ်။ ပြည်နယ်အစိုးရထက်ပိုပြီး လက်လီစိပ်တဲ့ အစိုးရများကို ဆိုလိုတာဖြစ်ပါတယ်။ ဘယ်လောက်ထိ လက်လီစိပ်မလဲ ဆိုတာကတော့ သက်ဆိုင်ရာ ပြည်နယ်ရဲ့ တည်ရှိမှု နဲ့ အားသာချက်၊ အားနည်းချက်များ အပေါ်မှာသာ မူတည်ပါတယ်။

ဒုတိယ အစိတ်အပိုင်းအနေနဲ့ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ အချောင်ခိုချင်စိတ်၊ တနည်းအားဖြင့် Free riders တွေကို အချောင်ခိုခွင့်နည်းအောင် ဖန်တီးဖို့ဖြစ်ပါတယ်။ လူ့အသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ နိုင်ငံသားဖြစ်မှု နဲ့ နိုင်ငံသားတာဝန်ယူမှု (Active citizenship) ကို အားကောင်းအောင် မွေးမြူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ မြန်မာပြည်လို စုံလင်များပြားလှ လူမျိုးစုတွေ၊ လူမျိုးစုဆိုင်ရာ နိုင်ငံရေးအစုအဖွဲ့၊ စစ်ရေးအစုအဖွဲ့တွေ ရှိတဲ့ တိုင်းပြည်အနေနဲ့ နိုင်ငံသားဖြစ်မှုနဲ့ နိုင်ငံသားတာဝန်ယူမှုကို ဖြစ်ထွန်းအောင် မွေးမြူဖို့ဆိုတာ နိုင်ငံတော်တည်ဆောက်ရေးရဲ့ ပင်မဖြစ်တဲ့ ဘုံအမှတ်လက္ခဏာတ တစ်ခု၊ ဓလေ့တစ်ခု ဦးစွာဖြစ်ထွန်းဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ မတူညီတဲ့ လူ့အသိုင်းအဝန်းငယ်လေးတွေရဲ့ လွတ်လပ်မှု၊ ဒူပေဒါပေခံမှု နဲ့ အပြန်အလှန်အကျိုးပြုမှု တန်ဖိုးတွေ ဖြစ်ထွန်းအောင် လုပ်ဖို့တွေက Free riders ပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ အထောက်အကူဖြစ်မယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ ဒီအချက်တွေကို ဒီနေရာမှာ ဘာကြောင့်ဆွေးနွေးရသလဲဆိုတော့ အင်စတီကျူးရှင်းများ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးနဲ့ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းရဲ့ ရေချိန်အနိမ့်အမြင့်ဆိုတာ နီးကပ်စွာ ဆက်စပ်နေကြတဲ့ အရာတွေဖြစ်လို့ပါပဲ။

ဓါတ်ပုံ- အင်တာနက်